Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasında Uzman Yardımcısı olarak görev yapmaktadır.
Enflasyon beklentilerindeki gelişmeler, merkez bankalarının para politikası kararlarını etkileyen ve aynı zamanda politika kararları ile şekillenen önemli bir unsur. Nitekim ekonomik aktörler yatırım, tüketim ve fiyatlama kararlarını alırken enflasyon beklentilerini de göz önünde bulunduruyor. Dolayısıyla, enflasyon beklentilerini yönetebilen merkez bankaları para politikasının etkinliğini artırabiliyor.[1] Bu kapsamda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), farklı ekonomik aktörlerin gelecek 12 aya ilişkin enflasyon beklentilerini, Sektörel Enflasyon Beklentileri yayını altında birleştirerek kamuoyu ile paylaşmaya başladı. Bu blog yazısı, Sektörel Enflasyon Beklentileri yayınının yöntemini ve paylaşılan enflasyon beklentilerini inceliyor.
Farklı sektörlerin enflasyon beklentileri halihazırda üç farklı anketten[2] derleniyor. TCMB tarafından uygulanan Piyasa Katılımcıları Anketi (PKA) ile finansal ve reel sektördeki karar alıcı ve uzman kişilere, yine TCMB tarafından uygulanan İktisadi Yönelim Anketi (İYA) ile imalat sanayiinde faaliyet gösteren firmalara ve TCMB ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) iş birliğiyle yürütülen Tüketici Eğilim Anketi (TEA) ile de hanehalkına, gelecek 12 aylık dönem için enflasyon beklentileri soruluyor. Sektörel Enflasyon Beklentileri yayını ile, reel sektör ve hanehalkı beklentileri de PKA kapsamında derlenen beklentilerle birlikte kamuoyu ile düzenli olarak paylaşılacak.
Reel sektörün enflasyon beklentisi hesaplanırken, uç değerler Tukey’s Hinges[3] yönteminden yararlanılarak temizlendi. TEA kapsamında derlenen hanehalkı enflasyon beklentileri de benzer bir yöntem ile üretildi ancak hanehalkının yanıtlarında varyasyonun yüksek olması nedeniyle ilave tutarsızlık kontrolleri uygulandı. Konuyu irdelemek için, öncelikle TEA’da hanehalkına enflasyon ile ilgili sorulan soruları not düşmek gerekir:
- Geçen 12 aylık dönemde tüketici fiyatlarının nasıl değiştiğini düşünüyorsunuz?[4]
- Geçen 12 aylık dönemde tüketici fiyatlarının yüzde kaç arttığını/azaldığını düşünüyorsunuz? Lütfen tahmini oran veriniz.
- Geçen 12 aylık döneme göre, gelecek 12 aylık dönemde tüketici fiyatlarının nasıl değişeceğini bekliyorsunuz?[5]
- Gelecek 12 aylık dönemde tüketici fiyatlarının yüzde kaç artacağını/azalacağını bekliyorsunuz? Lütfen tahmini oran veriniz.
Hanehalkı için üretilen istatistiğin doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi için, tüketicilerin hissedilen enflasyon oranı, gelecek dönem için eğilim beklentisi ve beklenen enflasyon oranı için ilgili sorulara verdiği yanıtların birbiri ile uyumu incelendi. Bu ölçütlere göre tutarsızlık gösteren yanıtlar hesaplama dışı bırakıldı. Tutarsızlık kontrolü yapıldıktan sonra aykırı değer analizleri için Tukey’s Hinges yönteminden yararlanılarak uç değerler temizlendi ve hanehalkının ortalama enflasyon beklentisi elde edildi.
Bu yöntemle elde edilen hanehalkı, reel sektör ve piyasa katılımcılarının gelecek 12 aya yönelik yıllık enflasyon beklentileri zaman serisi olarak Grafik 1’de gösteriliyor. İlk olarak, zaman içinde en yüksek enflasyon beklentisine sahip grubun hanehalkı olduğu; en düşük enflasyon beklentisine sahip grubun ise piyasa katılımcıları olduğu dikkat çekiyor. Bu durum hanehalkının enflasyon beklentilerinin genelde diğer gruplardan daha yüksek olduğunu gösteren uluslararası bulgularla da uyumlu.[6] Eğilimler incelendiğinde, hanehalkı enflasyon beklentilerinin, verinin hesaplanmaya başlandığı 2015 yılından itibaren artış eğilimi göstererek 2023 yılının ağustos ayında zirveye ulaştığı görülüyor. Bu tarihten sonra ilgili beklentiler dalgalı bir seyir izliyor ve Haziran 2024’te yüzde 71,5 seviyesine geriliyor. Hanehalkına göre daha düşük oynaklığa ve seviyeye sahip olan reel sektörün enflasyon beklentisi, 2021 yılının son çeyreğinden itibaren belirgin bir artış göstererek 2022 sonlarına doğru en yüksek seviyesine ulaşıyor; Ocak-Haziran 2024 döneminde ise yüzde 55 civarında yatay seyrediyor. Piyasa katılımcılarının beklentileri ise Ekim 2023’te yüzde 45,3 ile zirveyi gördükten sonra düzenli olarak gerileyerek Haziran 2024 itibarıyla yüzde 31,8 seviyesinde gerçekleşiyor. Seviye farklılık gösterse de, her üç grupta da gelecek 12 aylık döneme ilişkin enflasyon beklentilerinde yaşanan düşüş eğilimi benzer. TCMB’nin uyguladığı para politikasındaki kararlı duruşun, enflasyon beklentilerinde sağlanan iyileşmeyi devam ettirmesi öngörülüyor.
Hanehalkının geleceğe yönelik enflasyon beklentilerinde, manşet enflasyon seviyesinin önemli bir etken olduğu biliniyor. Bu nedenle, hanehalkının seviye olarak enflasyon beklentisi yanında, enflasyonun yönüne dair beklentilerinin takibi de önemli. Bu kapsamda, Sektörel Enflasyon Beklentileri yayınında hanehalkının gelecek 12 aylık dönemdeki enflasyon beklentisinin yön olarak eğilimi de kamuoyu ile paylaşılıyor. Grafik 2, enflasyonun düşeceğini bekleyen hanehalkının payının zaman içindeki değişimini gösteriyor. Enflasyonun düşeceğini bekleyenlerin payı 2024 yılının mart ayından itibaren belirgin şekilde artıyor ve Haziran 2024 itibarıyla yüzde 33,5 seviyesine yükseliyor. Enflasyon beklentilerinin çıpalanması ile birlikte bu oranın daha da artması bekleniyor.
[1] Para politikasında enflasyon beklentilerinin önemi için Bernanke (2013)'ye bakınız.
[2] Anketlerin detaylı bilgileri için PKA, İYA ve TEA metaverilerine bakınız.
[3] Tukey’s Hinges Yöntemi
- Birinci Çeyreklik (Q1): Verilerin en düşük yüzde 25’lik kısmını temsil eder.
- Üçüncü Çeyreklik (Q3): Verilerin en yüksek yüzde 25’lik kısmını temsil eder.
- Interquartile Range (IQR): Q1 ve Q3 arasındaki farkı temsil eder. (IQR=Q3-Q1)
Aykırı değerler, Q1–3*IQR ve Q3+3*IQR aralığının dışında kalan değerler olarak belirlenir ve bu değerler analizden çıkarılır.
[4] Hissedilen enflasyon sorusuna katılımcılar, “Çok fazla yükseldi”, “Makul bir oranda yükseldi”, “Çok az yükseldi”, “Aynı kaldı”, “Düştü”, “Fikrim yok” ve “Cevap vermek istemiyorum” yanıtlarından birini seçebiliyor.
[5] Beklenen enflasyon sorusuna katılımcılar, “Daha hızlı artacak”, “Aynı oranda/hızla artacak”, “Daha düşük bir oranla/hızla artacak”, “Aynı kalacak”, “Düşecek”, “Fikrim yok” ve “Cevap vermek istemiyorum” yanıtlarından birini seçebiliyor.
[6] Beklentilerdeki farklılaşma için Kmetz, Shapiro ve Wilson (2022)’a bakınız.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasında Uzman Yardımcısı olarak görev yapmaktadır.